اسکولیوز (Scoliosis) یا انحراف ستون فقرات چیست؟
بروز تغییر شکلهای ستون فقرات در بالغین از جمله موضوعات مهم در بحث سلامتی قشر بزرگی از جمعیت جهان است. یکی از انواع این تغییر شکلها اسکولیوز است. اسکولیوزیس بالغین عبارت است از بروز تغییر شکل ستون فقرات در فردی که از نظر اسکلتی بالغ شده باشد. اسکولیوز بالغین که به آن اسکولیوز دژنراتیو نیز میگویند در سنین بالا ظاهر میشود.
علت انحراف ستون فقرات چیست؟
این نوع تغییر شکل گاهی در نتیجه یک اسکولیوز تشخیص داده نشده دوران کودکی است و گاه به علت پوکی استخوان، تخریب دیسک و یا شکستگیهای فشاری ستون فقرات و یا ترکیبی از آنها است.
بنابراین اسکولیوزیس بالغین به ۳ گروه عمده تقسیمبندی میشود که عبارتند از:
- اسکولیوز تخریبی اولیه
- اسکولیوز ایدیوپاتیک پیشرونده در بالغین
- اسکولیوزیس تخریبی اولیه
اسکولیوزیس را انحنای ستون فقرات در صفحه کرونال با کمپاننت چرخشی تعریف میکنند. اگرچه ناهنجاری اسکولیوز به عنوان انحراف جانبی در ستون فقرات شناخته میشود، در واقع این ناهنجاری یک بدشکلی سه بعدی است و عامل اصلی تغییرات هندسی و مورفولوژیک تنه و قفسه سینه است.
علائم اسکولیوز
در مورد علائم و شکایت بیمار می‌توان به وجود درد، لنگش، پیشرفت انحنا و بروز اختلالات نورولوژیک اشاره نمود.
اسکولیوز (انحراف جانبی ستون فقرات) انواع مختلفی دارد که با توجه به دلیل بروز و زمان تشخیص دسته‌بندی میشود.
غالبا مریض هایی به ما مراجعه میکنند که شدت اسکولیوز آنها بسیار بالا است و جراحی را برای آنها جراح برای چند سال به تعویق انداخته است و ما طی این چندسال برای انها بریس درست میکنیم و ورزش میدهیم و هستند بیمارانی که با توجه به شرایط بدنشان نمیتوانند جراحی انجام بدهند و برای آنها هم این روش ها بکار برده می شود. در موارد متوسط و خفیف هم که طبق روال عادی که با روش های کدکم درمان را به صورت غیر جراحی برای بیماران انجام میدهیم.
اسکولیوز خفیف
اسکولیوز خفیف معمولاً گونه‌ای را توصیف می‌کند که میزان انحراف ستون فقرات و زاویه Cobb 20 درجه یا کمتر است. این نوع اسکولیوز باعث میشود بیمار نتواند به طور کامل از توانایی‌های جسمی خود استفاده کند و حالت اندامی نامناسب داشته باشد. این تغییرات ناخوشایند که جنبه‌ی نازیبایی نیز دارد، بیمار را از نظر روحی و عاطفی دچار مشکل می‌کند. اسکولیوز خفیف در مراحل آتی زندگی مشکل‌ساز میشود، چرا که عدم تعادل‌های کوچک به مرور زمان باعث فرسایش مفصل‌ها و گرفتگی عضله‌ها می‌گردد. اسکولیوز خفیف ممکن است با درد و ناراحتی‌های دیگر همراه باشد.
رویکرد ما در مرکز جامع توانبخشی امید عمدتاً بر درمان اسکولیوز خفیف از طریق نظارت و ورزش درمانی مبتنی است. تصویربرداری به صورت منظم و دوره‌ای، معمولاً هر ۶ ماه یک بار، با استفاده از اسکن سه بعدی انجام میشود تا تشدید عارضه و بیشتر شدن انحراف بررسی شود.
بعضی عامل‌های خطر تعیین می‌کند که آیا اسکولیوز خفیف به مرور زمان تشدید و به اسکولیوز شدید تبدیل خواهد شد یا خیر. این عامل‌های خطر بالقوه عبارت‌اند از:
- بروز اسکولیوز در سنین پایین و هنگامی که رشد هنوز کامل نشده است.
- جنسیت زنانه، اسکولیوز در میان بانوان شیوع بالاتری دارد.
- رو به جلو خم شدن سر، این حالت اندامی فشار زیادی را به عضله‌های گردن و پشت بدن وارد می‌کند.
- هم‌محوری سر، قفسه سینه و مفصل‌های ران در صورتی خنثی میشود که مرکز شانه‌ها بالای مفصل‌های ران قرار گیرد. اگر حالت اندامی خنثی نشود، اسکولیوز این حالت را تشدید می‌کند.
- بروز مشکلات مرتبط با تعادل، هماهنگی و اطلاعات حس عمقی (حفظ تعادل روی یک پا با چشمان بسته دشوار میشود)
- انعطاف پذیری یا شلی بیش از حد مفاصل (شل شدن رباط)
- تحت فشار قرار گرفتن نخاع
- از بین رفتن قوس مناسب ستون فقرات (گودی یا لوردوز گردن و کمر و گوژپشتی)
- حالت اندامی کتابدار، یعنی حالتی که فرد گردن را اندکی خم می‌کند و از بالای سر نگاه می‌کند.
- امکان پذیر نبودن لمس قفسه سینه با چانه
- تغییر در شیوه راه رفتن، برای مثال چرخش مفصل‌های ران و شانه‌ها کمتر میشود و بیمار بازوها را کمتر تاب می‌دهد.
اسکولیوز متوسط
میزان انحراف ستون فقرات در اسکولیوز متوسط ۲۰ تا ۴۰ درجه است. استفاده از بریس در این مرحله به نوجوانان مبتلا توصیه میشود.
چرخش ستون فقرات در اسکولیوز متوسط معمولاً با توجه به اندام فرد مشخص میشود. دنده‌ها و کتف، به ویژه هنگام خم شدن رو به جلو برای مثال در تست آدامز (روشهای تشخیصی در کلینیک امید) از پشت مشخص است و شانه‌ها در یک راستا قرار ندارد.
اسکولیوز شدید
زاویه Cobb در اسکولیوز شدید در نوجوانان ۴۰ تا ۴۵ درجه و در بزرگسالان ۵۰ تا ۵۵ درجه است. چنانچه اسکولیوز بسیار شدید شود، مشکلات جدی ریوی و قلبی بروز می‌یابد. بنابراین نباید در درمان اسکولیوز شدید سهل‌انگاری شود.
بریس در این شرایط برای جلوگیری از پیشرفت بیشتر عارضه و ضرورت یافتن جراحی تجویز میشود و متاسفانه بریس نمی‌تواند اسکولیوز شدید را درمان کند یا از شدت آن بکاهد. در این مرحله گاهی جراحی به منظور کاهش یا معکوس کردن تغییرات انجام میشود. بااین حال حتی جراحی نیز همواره در پیشگیری از پیشرفت عارضه موفقیت‌آمیز نیست. به همین دلیل است که از دید متخصصان مرکز جامع توانبخشی امید تشخیص و درمان زودهنگام بسیار مهم است.
درمان اسکولیوز (اسکولیوزیس)
در بحث درمان اسکولیوز بالغین، جراحان اغلب به دلیل میزان عوارض وابسته به جراحیها و خصوصیت بحرانی استخوانهای این گروه، بسیار محافظهکار هستند.
شواهد برای انتخاب نوع درمان و این که دقیقا چه درمان محافظه کارانهای اعمال شود بحث برانگیز است. البته فاکتورهایی مثل سن، علائم نورولوژیک همراه و یا تغییرات وابسته به خط انحنا در انتخاب نوع درمان موثر است.
اهمیت شناسایی و پیشگیری از ناهنجاری اسکولیوز با هدف کاهش هزینههای درمانی و عوارض متعدد ناشی از آن باعث شده تا بسیاری از کشورها برنامههای غربالگری منظمی را در دستور کار خود قرار دهند و با معاینات و بررسیهای دوره‌ای، افراد در معرض خطر را شناسایی کرده و زیر نظر گیرند و با استفاده از روشهای مختلف پیشگیرانه و اصلاحی از جمله آموزش، اصلاح محیط زندگی، کار و تحصیل، ورزش و تمرینات جسمانی ویژه از میزان شیوع و شدت این ناهنجاری بکاهند.
فیزیوتراپی و درمان کجی ستون فقرات
برای درمان کجی ستون فقرات می‌توان از روشهای فیزیوتراپی استفاده نمود. برخی از مواردی که در درمان انحراف ستون فقرات موثر است، شامل موارد زیر میشود:
- جلوگیری یا کاهش پیشرفت انحنای اسکولیوزیس
- تجویز تمرینات کششی در عضلات کوتاه شده و تمرینات تقویتی در عضلات ضعیف شده
- درمان سندرم درد در ستون فقرات
- پیشگیری، درمان و اصلاح پوسچر غلط و مشکلات تنفسی
- باز گرداندن زیبایی کلی ستون فقرات از طریق اصلاح پوسچرهای غلط
- تجویز بریسهای مناسب در صورت نیاز
- انجام درمانهای دستی و ماساژ
- گرما و سرما درمانی، US، الکتروتراپی، لیزر درمانی
عمل جراحی اسکولیوز یا انحراف جانبی ستون مهره
در حین جراحی پزشک ارتوپد با استفاده از وسایل فلزی مخصوصی به شکل پیچ، قلاب، سیم و میله ستون مهره را صاف تر کرده و آنها را در همین حال نگه میدارد.
در این اعمال جراحی معمولاً از پیوند استخوان هم استفاده میشود تا مهره ها را در وضعیت اصلاحی جدید به یکدیگر جوش بدهند. معمولاً در روز دوم بعد از جراحی بیمار میتواند بدون بریس راه برود و بعد از یک هفته از بیمارستان مرخص میشود.
بعد از جراحی معمولاً دردی وجود ندارد. بیمار حدوداً بعد از ۹-۶ ماه میتواند به فعالیت های ورزشی برگردد با این حال چون قدرت انعطاف پذیری مهره بعد از جراحی کم میشود بیمار باید از انجام ورزش های شدید مثل ورزش های رزمی خودداری کند.
