هنگامی که دست و یا پا قطع می‌شود پروتز یا اندام مصنوعی نقش مهمی را در توانبخشی ایفا خواهد کرد. پروتزها ابزاری هستند که یا پوشیده می شوند و یا از طریق جراحی روی بدن کاشت و ثابت می‌شوند. اندام های مصنوعی از مواد مختلف تهیه شده و ممکن است جهت اهداف زیبایی (رفع نقص عضو) یا عملکردی استفاده شوند. اندام‌های مصنوعی در برخی افراد موجب بهبود تحرک و توانایی کنترل فعالیت‌های روزانه و درکل ایجاد استقلال فردی می‌شود.

پروتزها در طیف‌های وسیعی ساخته شده‌ و بیشتر آن‌ها شبیه اندام‌های واقعی دست، پا، بازو و ساق پا هستند. با وجود این که اعضای مصنوعی بدن طرح‌های مختلفی دارند اما تمام آن‌ها از قطعات مشابه تهیه شده‌اند. قطعات پروتزها شامل:

سوکت، بخشی از عضو مصنوعی است که انتهای اندام قطع شده در آن قرار می‌گیرد.
سیستم تعلیق قسمتی است که پروتز را به انتهای اندام قطع شده وصل می‌کند.
بدنه
دست، پا یا هوک
پوشش خارجی برای زیبایی ظاهر پروتز

انواع

در این قسمت به معرفی رایج‌ترین انواع اعضای مصنوعی بدن می‌پردازیم.

پروتز مفصل

غضروف درحقیقت همانند بالشتکی است که بین استخوان‌ها در مفاصل قرار می‌گیرد. ساییدگی و تخریب غضروف‌ها با گذشت زمان منجر به اصطکاک استخوان‌ها و درنهایت درد شدید و کاهش حرکت می‌شود. پروتزها معمولا جایگزین مفاصل آسیب دیده می‌شوند. مفصل‌های ران، زانو و شانه معمولا با اعضای مصنوعی بدن قابل تعویض هستند. پروتزهای مفصلی توپی شکل و سوکت برای شانه و ران استفاده می‌شوند.

ایمپلنت توپی و گرد به دسته‌ای متصل است که به استخوان ران یا استخوان بالای بازو متصل می‌شود. سوکت پلاستیکی با اتصال به استخوان لگن یا تیغه شانه مفصل جدید را تشکیل می‌دهد. در زانو، ایمپلنت‌های پروتزی به انتهای استخوان ران و بالای تیبیا یا همان استخوان بزرگ ساق پا متصل می‌شوند. فاصله بین پروتزهای استخوانی موجب می‌شود آن‌ها روی یکدیگر لغزیده و مانند زانوی طبیعی عمل کنند.

پروتز دست

دست‌های مصنوعی به‌جای دست قطع شده به کار می‌رود. انواع اصلی پروتزهای دست شامل پروتزهای زیر آرنج وبالای آرنج می باشند. پروتز زیر آرنج همانطور که از نامش پیداست به زیر ساعد متصل می‌شود و پروتز بالای آرنج به قسمت فوقانی دست، جایی که مفصل آرنج قطع شده متصل می‌گردد. دست‌های مصنوعی از طریق کابل و باند به بدن متصل می‌شوند. این اعضای مصنوعی بدن با حرکت دست مخالف قابل کنترل است.

نوع دیگری از دست مصنوعی به نام مایوالکترونیک وجود دارد که از طریق سیگنال‌های الکتریکی مغز قابل کنترل می‌باشد. در این نوع پروتز، الکترودهای داخل پروتز به عضلات آرنج یا بالای بازو متصل می‌شوند. حرکت عضلات به مغز پیام حرکت مفصل آرنج، باز و بسته کردن دست و انحنای انتهای پروتز را می‌دهند. دست‌های مصنوعی شامل چندین ترمینال دیوایس یا وسیله انتهایی هستند که به پروتز متصل می‌شوند.

دست مصنوعی به خودی خود قادر به حرکت نیست اما می‌تواند عیب نقص عضو دست را پوشانده و زیبایی ظاهر را ترمیم کند. هوک یا دست چنگکی بیشتر نقش کارکردی دارد و به گرفتن و رهاکردن اجسام کمک کرده و امکان انجام فعالیت‌های دو دست را فراهم می‌کند. با دست‌های مصنوعی مایوالکترونیک بیمار می‌تواند گرفتن و رهاکردن با دست را انجام دهند.

پروتز پا

پروتز پا به ۲ صورت زیر زانو و بالای زانو وجود دارد. پروتز زیر زانو همانطور که از نامش پیداست در قسمت زیر زانو قرار می‌گیرد و پروتز بالای زانو شامل مفصل مصنوعی زانو است که به استخوان ران متصل می‌شود. پای مصنوعی دارای انواع مختلفی است. نوع پروتز پا به میزان قطع عضو، شغل و فعالیت بیمار، هزینه و عملکرد مورد انتظار بستگی دارد. پای مصنوعی از قطعات مختلفی نظیر: مجموعه مچ پا، ساق پا، سوکت و سیستم تعلیق تشکیل شده است.

قسمت مچ پا بیمار را هنگام ایستادن و راه رفتن حمایت می‌کنند. مفاصل مچ پا ممکن است به‌ صورت جامد و یا منعطف باشند. قطعات پیشرفته مچ پا به‌دلیل ویژگی متحرکی که دارند، امکان پریدن و یا دویدن را فراهم می کنند. ساق به قسمت تحتانی پروتز گفته می‌شود. این قسمت از اندام مصنوعی به دلیل پوشش نرم و زیبا یا پوسته سخت خارجی که دارد نقش حمایتی مهمی را برعهده دارد. سوکت فشار را به قسمت‌های دیگر پا پخش می‌کند و سیستم تعلیق پروتز را در جای خود نگه می‌دارد.

پروتزهای زیبایی

پروتزهای زیبایی درحقیقت نقش کارکردی در بدن ندارند و صرفا بعد از قطع عضو و یا از دست دادن عضوی از بدن جهت زیبایی و رفع عیوب به کار می‌روند. پروتزهای زیبایی شامل چشم مصنوعی، دست پا، انگشتان دست، انگشتان پا و سینه‌های سیلیکونی هستند. ایمپلنت‌های زیبایی معمولا جهت اصلاح تغییر شکل و عیوب ناشی از تروما و بیماری استفاده می‌شوند.