پروتز چیست؟ معرفی انواع پروتزها و کاربرد آنها
پروتز به اعضای مصنوعی بدن گفته می‌شود که شامل ساخت پروتز اندام مصنوعی از جمله اندام فوقانی و اندام تحتانی و سایر پروتزهای زیبایی می باشد. پروتز برخلاف باور و تصور عموم مردم به معنی جراحی زیبایی می باشد. اما این روش علاوه بر این کاربرد، کارایی دیگری نیز دارد و به عنوان روشی مطمئن برای اندام از دست رفته مورد استفاده قرار می گیرد.
اگر بخشی از بدن به دلایل متفاوت از دست رفته باشد، توصیه می شود که با یک دستگاه مصنوعی پروتز این قسمت را جایگزین کنید. بعد از دست دادن عضوی از بدن و یا قطع عضو هم چنان می توان به زندگی امیدوار بود و حرکت تحرک می تواند به زندگی فرد باز گرداننده شود تا بدون کمبود نقص عضو زندگی عادی خود را ادامه دهد و بسیاری از کارهای فوق العاده و فعالیت های روزانه مانند راه رفتن و خوردن را انجام دهد. یک پروتز خوب امکان یک عملکرد تقریبا مشابه و طبیعی را به شکل قبل از قطع عضو می تواند تداعی کند در این مقاله به بررسی کلمه Prosthesis و انواع آن می پردازیم.
تعریف کلی و کامل درباره پروتز
قطع عضو به دو صورت مادرزادی یا در اثر اتفاقات گوناگون رخ می دهد. افراد بسیاری به دلیل روبرو شدن با بیماری های مختلف مانند دیابت، تروما، بیماری‌های عروقی، سرطان، درگیری تصادفات، حوادث و یا غیره… قطع عضو را تجربه می کنند. معنا و مفهوم اصلی پروتز به عنوان روش کاربردی و جایگزین برای اندام از دست رفته استفاده می شود. امروزه انواع متعددی از آن ها مورد استفاده قرار می گیرند که از سه بخش اصلی رابط، اجزا و پوشش تشکیل می شوند و نقش بسیار کاربردی داشته و به راحتی در دسترس هستند. برای تهیه اندام مصنوعی هیچ روش استانداردی وجود ندارد و بدن هر کدام از بیماران در مقابل آن واکنش خاص و متفاوت را نشان می دهد بنابراین ساخت پروتز برای هر بیمار اختلافات و تفاوت هایی را شامل می شود که نیاز به یک پروتز مجزا است.
این روش برای بهبود در وضعیت ظاهری مراقبت بیشتر، افزایش و بهبود عملکرد در بخش هایی که دچار نقص عضو و یا از دست دادن اندام شده است مورد استفاده قرار می گیرد. استفاده از پروتز تاثیر بسیار زیادی در بازگشت به روال عادی زندگی دارد با انتخاب آگاهانه و بهترین تصمیم می توان گزینه مناسبی را انتخاب کرد. با پیشرفت تکنولوژی پروتزها با کیفیت بالا تولید شده که در حد بسیار زیادی کارایی دارند و بسیار طبیعی به نظر می آیند به همین دلیل باعث ایجاد ظاهری متناسب خواهد شد. برای انتخاب و ساخت آن با توجه به نیاز بیمار، نوع شغل و فعالیت بیمار معیارهایی نظیر وزن، جنس، سن، شغل و علت قطع عضو در نظر گرفته می شود.
یکی از نکات قابل توجه در ساخت پروتز استفاده از مواد به کار برده شده سبک و مقاوم است تا فرد احساس وزن بیشتری را روی بدن خود نداشته باشد، و با سلول ها و بافت های بدن سازگار باشند تا ایجاد حساسیت و عفونت را ایجاد نکند پروتزها می توانند هزینه های کلی پزشکی را پایین بیاورند.
انواع پروتز اندام مصنوعی کدامند؟
به طور کلی پروتز به دو دسته زیبایی و یا اندامی تقسیم می شود پروتز زیبایی که با هدف زیبایی ساخته و تولید می شود. بیشتر تاثیر زیبایی در ظاهر داشته یا هیچ کارایی نداشته و یا از کارایی کمی برخوردار است مانند دست و انگشت مصنوعی، پروتز سینه و گوش. پروتزهای اندامی نیز به دو بخش اندام تحتانی و فوقانی تقسیم می شود پروتز اندامی علاوه بر شکل ظاهری کاملا کاربردی بوده و دارای عملکرد های طبیعی می باشند پای مصنوعی و بالای زانو، زیر زانو، بالای آرنج، زیر آرنج، دست مصنوعی مثال هایی از این دست هستند.
پروتر اندام های تحتانی
پروتز اندام تحتانی که جایگزین روشی برای اندام از دست رفته در قسمت تحتانی بدن می شود وظیفه تحمل وزن کل بدن را دارد و به فرد آسیب دیده توانایی انجام حرکاتی مثل راه رفتن و ایستان را ایجاد کرده و هم چنین، جایگزین اندام از دست رفته می شود و می تواند زندگی فرد را دچار تغییر و تحول کند و قابلیت های جدیدی را در اختیار فرد قرار دهد این نوع شامل قطع عضو اندام تحتانی مثل انگشتان پا، بالای زانو، ساق پا، مفصل ران، انواع زانو مثل پروتز زیر زانو، پروتز روی زانو، پایلون، قطعات پنجه و مچ پا و یا پا به صورت کامل است.
پروتر اندام های فوقانی
پروتز اندام فوقانی معمولا سبک وزن ساخته می شوند تا بیمار احساس وزن بیشتر را نداشته باشد هم چنین جنس این نوع اغلب از جنس سیلیکون می باشد که به رنگ طبیعی بدن است و تا حدی جابه جایی اشیا کوچک را می توان به وسیله پروتز انجام داد پروتز اندام فوقانی به قطع عضو در قسمت بالای بدن مربوط می شود. عوامل بسیاری در قطع عضو اندام فوقانی دخیل هستند قطع عضو اندام فوقانی شامل قطع شدن دست، قطع مچ دست، انگشتان شست دست، قست مچ به پایین دست، زیر آرنج، بالای آرنج، سطح شانه آرنج تا شانه کتف و غیره… است.
پروتزهای زیبایی
پروتز های زیبایی پرطرفدارترین عمل های جراحی زیبایی هستند و فاقد کارایی بوده و بیشتر جنبه زیبایی را دارد که نقش عضو جایگزین را در قسمت نقص عضو ایفا نمی کند و از این طریق افزایش حجم ایجاد می شود. این نوع پروتزها با دوام، ماندگاری و طول عمر بالا است که هدف اصلی از آن حفظ زیبایی ظاهری است پاسخگوی نیاز بیمار بوده و حالت طبیعی خود را حفظ می کند.
پروتز های مایوالکتریک
پروتز مایوالکتریک جز پروتزهای قسمت اندام فوقانی بدن به حساب می آید این نوع پروتز که جز پروتزهای پیشرفته به حساب می آید شباهت بسیار زیادی را نسبت به عملکرد طبیعی اندام بدن دارد. با این نوع پروتز توانایی انجام بسیاری از کارها امکان پذیر است که علاوه بر طبیعی بودن از انعطاف پذیری بالایی نیز برخوردار است این نوع پروتز که قابلیت شارژ را با باطری دارد محدوده حرکتی را برای فرد به صورت نامحدود ایجاد می کند این نوع پروتز توسط الکتریسیته کنترل می شود و در عوض کنترل این پروتز به وسیله موتور الکتریکی که با باتری کار می کند صورت می گیرد.
پروتز مایو الکتریک با استفاده از شارژ الکتریکی که توسط عضله به طور طبیعی تولید می شود حرکت را ایجاد می کند و به بـیـشـتـر افراد توصیه می شود تا از این نوع پروتزها استفاده کنند زیرا بیشترین شباهت از لحاظ عملکرد به اندام طبیعی را دارند و سنگین تر، گران قیمت تر و نیازمند دقت در نگهداری بیشتر بوده و در محیط های مرطوب آسیب می بیند.
پروتزهای ورزشی
قطع عضو در افرادی که دارای فعالیت ورزشی هستند اثرات مخربی را در سلامت روحی و روان فرد در پی خواهد داشت برای جبران این قطع عضو در افراد فعال و ورزشکار از پروتز ورزشی استفاده می شود با پیشرفت علم و تکنولوژی پروتز ورزشی باعث بازگشت زندگی فرد به روال عادی و انجام حرکات فیزیکی، ورزشی و اعمال لازم جهت ورزش بدون محدودیت انجام می شود و فرد می تواند تا سطح حرفه ای شدن پیش برود معروف ترین پروتزهای ورزشی، پروتز ورزشی زیر زانو که مخصوص دویدن می باشد. به طور کلی هدف از ساخت پروتز ورزشی امکان بالا بردن انجام حرکات لازم در ورزش بدون محدودیت می باشد.
چگونه بهترین پروتز را انتخاب کنیم؟
انتخاب پروتز مناسب یکی از مهم‌ترین مراحل در روند جایگزینی اندام از دست رفته است. پروتزی که انتخاب می‌شود، باید نه‌تنها از نظر عملکرد و راحتی بلکه از لحاظ تناسب با نیازهای فردی، سبک زندگی و بودجه نیز مناسب باشد. انتخاب نادرست پروتز ممکن است باعث ناراحتی، درد، کاهش عملکرد حرکتی و حتی مشکلات پوستی شود. بنابراین، بررسی دقیق گزینه‌های موجود و مشاوره با متخصصان ارتوپدی و پروتزسازی ضروری است.
برای انتخاب بهترین پروتز، چندین فاکتور مهم باید در نظر گرفته شود که در ادامه به تفصیل به آنها خواهیم پرداخت.
۱. نوع فعالیت و سبک زندگی بیمار
یکی از اصلی‌ترین معیارها در انتخاب پروتز، میزان فعالیت‌های روزانه و سبک زندگی بیمار است. افراد با نیازهای حرکتی مختلف، به پروتزهایی با ویژگی‌های متفاوت نیاز دارند.
- افرادی با فعالیت کم: بیمارانی که بیشتر فعالیت روزمره محدودی دارند (مانند سالمندان) به پروتزهایی نیاز دارند که بیشترین پایداری و راحتی را فراهم کند. این پروتزها معمولاً دارای مفاصل ساده و سیستم‌های مکانیکی پایدارتر هستند.
- افراد با فعالیت متوسط: بیمارانی که زندگی نسبتاً فعالی دارند و روزانه راه می‌روند، به پروتزهایی با انعطاف‌پذیری بیشتر، سبک‌تر و مقاوم‌تر نیاز دارند که بتواند حرکت طبیعی‌تری ایجاد کند.
- افراد ورزشکار و بسیار فعال: این دسته از بیماران به پروتزهای پیشرفته‌تر با قابلیت جذب ضربه، انعطاف‌پذیری بالا و سیستم‌های هوشمند نیاز دارند که امکان دویدن، پریدن و انجام فعالیت‌های ورزشی را فراهم کند. پروتزهای فیبر کربنی و دینامیک برای این افراد مناسب‌تر هستند.
در نتیجه، انتخاب نوع پروتز بر اساس سطح فعالیت، تأثیر زیادی بر راحتی و کارایی بیمار خواهد داشت. بیمارانی که پروتز نامناسبی انتخاب می‌کنند، ممکن است دچار مشکلاتی مانند درد، خستگی زودرس و محدودیت در حرکت شوند.
۲. نوع و سطح قطع عضو
پروتزها بسته به محل و نوع قطع عضو طراحی می‌شوند. سطح قطع عضو تعیین‌کننده نوع اتصال، مفاصل، نحوه حرکت و کاربرد پروتز خواهد بود.
- پروتزهای اندام تحتانی: شامل پروتزهای زیر زانو، بالای زانو، پروتزهای مفصل لگن و پروتزهای مخصوص راه رفتن هستند. بیمارانی که قطع عضو در ناحیه زیر زانو دارند، معمولاً با پروتزهای ساده‌تر و سبک‌تر کنار می‌آیند، اما برای قطع عضو بالای زانو، نیاز به پروتزهایی با مفصل مکانیکی یا الکترونیکی است.
- پروتزهای اندام فوقانی: شامل پروتزهای دست، مچ دست و آرنج است. برخی از این پروتزها فقط برای حفظ ظاهر طراحی شده‌اند، درحالی‌که مدل‌های دیگر دارای سیستم‌های حرکتی پیچیده و مایوالکتریک هستند که به بیمار اجازه می‌دهند با استفاده از سیگنال‌های عصبی، حرکت ایجاد کند.
قطع عضو در ناحیه‌های مختلف، نیازهای متفاوتی را ایجاد می‌کند. برخی بیماران به پروتزهای عملکردی نیاز دارند که امکان انجام فعالیت‌های روزمره مانند گرفتن اشیاء، راه رفتن یا حتی ورزش را فراهم کند، درحالی‌که برخی دیگر بیشتر به پروتزهای زیبایی‌شناختی برای بازگرداندن ظاهر طبیعی عضو از دست‌رفته نیاز دارند.
۳. نوع تکنولوژی مورد استفاده در پروتز
پروتزها بسته به فناوری مورد استفاده، از مدل‌های ساده مکانیکی تا مدل‌های پیشرفته الکترونیکی و بیومکانیکی متغیر هستند. انتخاب نوع پروتز باید بر اساس نیازهای حرکتی، میزان دقت موردنیاز و توان مالی بیمار انجام شود.
- پروتزهای مکانیکی: این نوع پروتزها دارای سیستم‌های ساده‌ای هستند که با استفاده از نیروی بدن یا فنرهای مکانیکی، حرکت می‌کنند. این پروتزها بادوام، مقرون‌به‌صرفه و ساده در استفاده هستند اما حرکات محدودی دارند و نیاز به تلاش فیزیکی بیشتری برای کنترل دارند.
- پروتزهای مایوالکتریک: این پروتزها با سیگنال‌های الکتریکی عضلات کنترل می‌شوند و به بیمار این امکان را می‌دهند که با استفاده از سیگنال‌های عصبی باقی‌مانده در عضو قطع‌شده، حرکات دقیق‌تری انجام دهد. این نوع پروتزها طبیعی‌تر و کارآمدتر هستند، اما هزینه بالاتری دارند و به نگهداری بیشتری نیاز دارند.
- پروتزهای هوشمند و بیونیک: این پروتزها از هوش مصنوعی و حسگرهای پیشرفته برای شناسایی الگوی حرکت بیمار استفاده می‌کنند و به او کمک می‌کنند تا حرکات روان‌تر و طبیعی‌تری داشته باشد. برخی از این پروتزها امکان یادگیری حرکات جدید را دارند و می‌توانند با بدن فرد تطبیق پیدا کنند.
انتخاب نوع تکنولوژی پروتز به سطح انتظارات بیمار از عملکرد، بودجه مالی و سبک زندگی او بستگی دارد.
۴. میزان راحتی و تطبیق پروتز با بدن
یکی از مهم‌ترین فاکتورهایی که باید هنگام انتخاب پروتز در نظر گرفته شود، میزان راحتی و تطابق آن با بدن بیمار است. برخی بیماران پس از استفاده از پروتز، دچار مشکلاتی مانند درد در محل سوکت، تعریق بیش از حد، زخم‌های پوستی یا فشار نامناسب بر روی عضو باقی‌مانده می‌شوند.
- مواد سازنده سوکت پروتز باید ضدحساسیت و قابل‌تنفس باشند. سوکت‌هایی که دارای پوشش‌های سیلیکونی نرم و تهویه مناسب هستند، از تعریق و تحریک پوستی جلوگیری می‌کنند.
- تناسب پروتز با اندازه و فرم بدن بسیار مهم است. استفاده از تکنولوژی اسکن سه‌بعدی و چاپ سه‌بعدی می‌تواند به ساخت سوکت‌های کاملاً سفارشی و متناسب با بدن بیمار کمک کند.
- برخی بیماران در روزهای اول استفاده از پروتز، ممکن است احساس سنگینی و ناهماهنگی در حرکات خود داشته باشند. این مشکلات معمولاً با تمرین و فیزیوتراپی مداوم کاهش پیدا می‌کند.
راحتی پروتز مستقیماً بر کیفیت زندگی بیمار تأثیر می‌گذارد. یک پروتز نامناسب می‌تواند باعث محدودیت حرکتی، دردهای مزمن و حتی ناامیدی بیمار از استفاده از آن شود. بنابراین، مشورت با متخصصان و انجام تست‌های اولیه برای یافتن بهترین مدل، امری ضروری است.
۵. هزینه و پشتیبانی پس از خرید
هزینه پروتز یکی از عوامل تعیین‌کننده در انتخاب آن است. پروتزهای مکانیکی معمولاً ارزان‌تر از مدل‌های الکترونیکی و بیونیک هستند. بااین‌حال، بیماران باید علاوه بر هزینه خرید، هزینه‌های جانبی مانند تعمیرات، تنظیمات دوره‌ای و قطعات یدکی را نیز در نظر بگیرند.
- برخی از شرکت‌های بیمه، هزینه پروتزهای اولیه را پوشش می‌دهند، اما هزینه تعمیر و نگهداری را پرداخت نمی‌کنند.
- برخی از مراکز ساخت پروتز، خدمات پس از فروش، تنظیمات رایگان و جلسات مشاوره‌ای را ارائه می‌دهند که می‌تواند در بلندمدت هزینه‌های بیمار را کاهش دهد.
انتخاب پروتز مناسب یک تصمیم حیاتی برای بیماران است که می‌تواند زندگی آنها را به میزان قابل‌توجهی بهبود بخشد. عواملی مانند سطح فعالیت، نوع قطع عضو، تکنولوژی مورد استفاده، راحتی و هزینه باید در نظر گرفته شوند تا بیمار بتواند بهترین گزینه را انتخاب کند. مشاوره با متخصصان و انجام تست‌های عملی قبل از خرید، کمک می‌کند تا بیمار پروتزی را انتخاب کند که نه‌تنها نیازهایش را برآورده کند، بلکه باعث افزایش کیفیت زندگی او شود.
نقش توانبخشی و تمرینات فیزیوتراپی در استفاده از پروتز
۱. تمرینات حرکتی برای عادت‌کردن به پروتز
بیماران باید تمرینات خاصی را انجام دهند تا عضلات باقی‌مانده برای استفاده از پروتز قوی‌تر شوند.
۲. هماهنگی مغز و بدن با پروتز
در پروتزهای مایوالکتریک، بیمار باید یاد بگیرد که از سیگنال‌های عضلانی برای کنترل حرکات پروتز استفاده کند.
۳. جلسات مشاوره و حمایت روانی
برخی بیماران پس از قطع عضو دچار مشکلات روحی و روانی می‌شوند. جلسات مشاوره و گروه‌های حمایتی می‌توانند به پذیرش بهتر پروتز و افزایش اعتمادبه‌نفس بیمار کمک کنند.
سوالات متداول:
عملکرد اندام مصنوعی چگونه می باشد؟
هدف از ساخت پروتز بازگشت فرد به فعالیت های روزمره و امکان مجدد برای انجام فعالیت روزانه است همانطور که حرکت اندام طبیعی به وسیله عضلات انجام می شود در استفاده از پروتز این عملکرد، به وسیله کابل ها تامین می شود. طراحی، اندازه دقیق و راحتی پروتز، ساخت و تنظیمات انتخاب اجرای آن در عملکرد آن نقش مهمی دارند. سبک و نوع پروتز مناسب دکتر ارتو و دیگر متخصصانی که بخشی از تیم توانبخشی هستند انجام می شود.
اندام مصنوعی چگونه به بدن متصل می شوند؟
پروتز ها بر حسب نوع از طریق روش های مختلف با توجه به شرایط خاص هر فرد به بدن متصل می شود این روش‌ها عبارتند از:
• سوکت: بخشی از قسمت پروتز می باشد که انتهای اندام قطع شده به ویژه برای دست و پا در آن قرار می گیرد.
• چسب: این قسمت برای پروتز های کوچک و زیبایی در قسمت صورت مانند پروتز بینی، گوش استفاده می شود.
• عینک: این بخش نیز مانند قسمت عینک برای قسمت صورت مورد استفاده قرار می گیرد.
• ایمپلنت: این قسمت قابلیت استفاده برای همه نوع پروتزها را در بر دارد.
اندام مصنوعی برای چه کسانی مناسب است؟
ساخت اندام مصنوعی گزینه ای مناسب برای اندام از دست رفته می باشد، که می تواند زندگی فرد را دچار تحول کند. همان طور که می دانید اندام مصنوعی یا همان پروتز برای قسمت های از بین رفته بدن در اثر عوامل متفاوت می باشد، مثل بیماری هایی از قبیل دیابت، تروما، بیماری های عروقی، سرطان، صدمات و آسیب های شدید ناشی از ضربه، حوادث جاده ای و یا بعد از انجام جراحی اول برای درمان عضو از بین رفته است و کمک کرده آن را به اندام طبیعی متصل کند، تا افراد بتوانند بدون کمبود نقص عضو زندگی عادی خود را ادامه دهند.